نام نامی : نرجس
القاب گرامی : سیّدة الإما، و خیرة الإماء .
کنیه : ام محمد
نام پدر : یَشوعا
نسبت والا : از دودمان شمعون صفا
همسر : امام حسن عسکری (علیه السلام)
فرزند  : حضرت صاحب‌الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
مدفن : سامرا
نام نامی
محدثان ، مورخان ، سیره نویسان و تراجم نگاران برای آن مخدره نُه اسم نقل کرده‌اند که عبارت‌اند از : ملیکه ، حکیمه ، سبیکه ، نرجس ، سوسن ، مریم ، خمط ، ریحانه و صیقل .
 
نگارنده معنی و شرح هر یک از این اسامی را در کتاب : « گزارش لحظه به لحظه از میلاد نور » بیان کرده ‌است .[1]
جالب ‌توجه است که برای حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام)نیز نُه اسم آسمانی روایت شده‌ است و آن‌ها عبارت‌اند از : صدیقه ، مبارکه ، طاهره ، زکیّه ، رضیّه ، مرضیه ، محدّثه ، زهرا و فاطمه .[2]
به‌ هنگام ولادت نرجس خاتون(علیها السلام)، پدر و مادرش او را « ملیکه » نام نهادند .[3] ولی آن‌ها نمی‌دانستند که این نوزاد روزی ملکۀ جهان خلقت خواهد شد .
هنگامی‌که او را اسیر گرفتند ، خود را نرجس معرفی کرد[4] تا به اسرار او پی نبرند و شاهزاده بودنش آفتابی نشود .
نسبت گرامی
فضل بن شاذان از محمد بن عبدالجبار روایت کرده ، هنگامی‌ که امام حسن عسکری(علیه السلام)وصی و جانشین خودش را معرفی نمود ، پرسیدم مادرش کیست ؟ فرمود : من ابنة ابنِ قَيْصَرَ مَلَكِ‏ الرُّوم‏ِ، ألا إنه سَيُولَدُ وَ يَغيبُ‏ عَنِ‏ النّاسِ‏ غَيبةً طَويلَةً ثمَّ يَظهَرُ ؛ از دختر پسر قیصر ، پادشاه روم ، آگاه باش که در آینده­ای نزدیک متولد می‌شود ، مدتی بس طولانی غائب می‌شود ، سپس ظاهر می‌شود .[5]
 نام پدر
نام پدر بزرگوارش را « یَشوعا » ذکر کرده‌اند . [6]
درمورد پدرِ یشوعا به این نتیجه رسیدیم که او فرزند «تئوفیل » پسر میخائیل دوم بود ، که در سال 829 میلادی بر تخت نشست و در سال 842 میلادی درگذشت و تخت و تاج سلطنت را به پسرش میخائیل سوم به ارث گذاشت .[7]
نگارنده در کتاب « مدفونین سامرا » جنگ‌هایی که در عهد میخائیل سوم در میان مسلمانان و رومیان اتفاق افتاده و حضرت نرجس خاتون(علیها السلام) در آن جنگ‌ها به اسارت رفته ، با تاریخ دقیق و تعداد اسیرانی که مبادله شده‌اند به‌تفصیل آورده است .[8]
نام پدربزرگ
شیخ صدوق با سلسله اسنادش از بِشر نخّاس نقل کرده که حضرت نرجس خاتون(علیها السلام)نسب خودش را این‌گونه بیان کرد :
من ملکه دختر یشوعا ، فرزند قیصر پادشاه روم هستم ، مادرم نیز از تبار « شمعون » وصی حضرت عیسی(علیه السلام)می‌باشد .[9]
هنگامی‌که خدا خواست حضرت عیسی(علیه السلام)را به آسمان ببرد ، به او فرمان داد که نور ، حکمت و علم کتاب را به « شمعون بن حَمّون صفا » تعلیم کند و او را جانشین خود در میان اهل ایمان قرار دهد .[10]
شمعون پسر عمۀ حضرت مریم(علیها السلام)بود .[11]
در انجیل به ‌هنگام شمارش رسولان دوازده‌گانه آمده‌است :
اول «شمعون » معروف به «پطرس » .[12]
مفسّران انجیل اتّفاق نظر دارند که نام پطرس ، « شمعون » می‌باشد .[13]
نام حضرت نرجس(علیها السلام)در انجیل
در نسخۀ خطی انجیل که به زبان یونانی و مربوط به قرن پنجم میلادی است و نسخۀ آن در یکی از موزه‌های واشنگتن نگه‌داری می‌شود و تصویر آن در تهران در مؤسسۀ بشارت قابل ‌دسترسی است ، نام حضرت نرجس(علیها السلام)در انجیل مرقس ، فصل سوم ، فراز هفدهم قرار دارد و در یک فراز پیش‌از آن   ( فراز شانزدهم ) نام حضرت شمعون وصی حضرت عیسی(علیه السلام)و جد مادری نرجس خاتون(علیها السلام)به چشم می‌خورد . در ترجمه‌های مختلف عهد جدید ، گلواژۀ « نرجس » در همان فراز از انجیل مرقس موجود است ، جز این‌که در مقام ترجمه طوری تعبیر شده که ارتباط آن با حضرت نرجس خاتون(علیها السلام)کم‌رنگ شده‌است .
القاب گرامی
برای حضرت نرجس خاتون(علیها السلام)، دو لقب از پیشوایان معصوم: رسیده است :
1) سیّدة الإماء ، یعنی : سرور کنیزان
 1 :امام مجتبی(علیه السلام)در وصف حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌فرماید :
 ذَاكَ‏ التَّاسِعُ‏ مِنْ‏ وُلْدِ أَخِي الْحُسَيْنِ ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ ؛ او نهمین فرزند برادرم حسین(علیه السلام)، پسر سرور کنیزان است .[14]
  2 :امام صادق(علیه السلام)در مقام معرفی آن حضرت فرمود :
يَا أَبَا بَصِيرٍ ! هُوَ الْخَامِسُ‏ مِنْ‏ وُلْدِ ابْنِي مُوسَى ، ذَلِكَ ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ ؛ ای ابوبصیر ! او پنجمین فرزند پسرم موسی می‌باشد ،او فرزند سرور کنیزان است .[15]
 3 :امام کاظم(علیه السلام)نیز در مقام معرفی آن حضرت فرمود :
 ذَلِكَ ابْنُ‏ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ ؛ او فرزند سرور کنیزان است .[16]
4  : امام رضا(علیه السلام)نیز در همین‌ رابطه فرمود :
الرَّابِعُ‏ مِنْ‏ وُلْدِي‏ ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ ؛او چهارمین فرزند من ، فرزند سرور کنیزان است .[17]
در این چهار حدیث ، از چهار معصوم ، از آن حضرت « سیدة الإماء » تعبیر شده‌است .
2 )  خیرة الإماء ؛ بهترین کنیزان
در احادیث فراوان در مقام معرّفی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از آن حضرت به ‌عنوان فرزند بهترین کنیزان تعبیر شده‌است ، از جمله :
1 : مولای متقیان پس‌از تشریح حوادث آخرالزّمان و بیان این‌که این فتنه‌ها توسط مردی از اهل‌بیت من برطرف می‌شود فرمود :
بِأَبِي‏ ابْنُ‏ خِيَرَةِ الْإِمَاءِ ؛ پدرم به فدای فرزند بهترین کنیزان .[18]
2: امیرمؤمنان(علیه السلام)در مقام شمارش اوصاف حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمودند : بِأَبِي‏ ابْنُ‏ خِيَرَةِ الْإِمَاءِ ؛ پدرم به فدای فرزند بهترین کنیزان .[19]
3 :هر وقت امام حسین(علیه السلام)به محضر پدر بزرگوارش مشرف می‌شد مولای متقیان(علیه السلام)می‌فرمود :
بِأَبِي أَنْتَ يَا أَبَا ابْنِ‏ خِيَرَةِ الْإِمَاءِ ؛ پدرم به فدای تو ، ای پدر فرزند بهترین کنیزان .
می‌پرسیدند : منظور کیست ؟
می‌فرمود : آن غایب دورافتاده : محمد بن حسن ...
پس نسب آن حضرت را تا امام حسین(علیه السلام)برمی‌شمرد .[20]
4: ابوبصیر از امام باقر یا امام صادق (علیهما السلام)روایت کرده که در مقام معرفی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود : اِبْنُ‏ خِيَرَةِ الْإِمَاءِ ؛ فرزند بهترین کنیزان .[21]
برای حضرت نرجس خاتون(علیها السلام)چه مدال افتخاری بالاتر از این پیدا می‌شود که سه تن از پیشوایان معصوم:از ایشان « بهترین کنیزان » تعبیر فرموده­اند و چهار معصوم:از وی « سرور کنیزان » یاد کرده‌اند .
کنیه
حضرت نرجس خاتون(علیها السلام)به مناسبت حضرت بقیةالله ارواحنا فدا« ام محمد » کنیه گرفته است .[22]
 ملیکه در مکتب حکیمه
 خداوند اراده فرمود که مادر فرمانروای جهان هستی حضرت صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را از خاندان قیصر روم و پایتخت بیزانس بر گزیند .
پس‌ از وقوع یک سلسله حوادث تلخ و شیرین در کاخ امپراطوری بیزانس ، حضرت نرجس خاتون(علیها السلام)به ‌دنبال خواب‌های سرنوشت‌ ساز ، در جنگی که پدربزرگش علیه سپاهیان اسلام اعلام کرده بود ، خود را در لباس اسارت در میان اسیران جنگی قرار داد و در بغداد توسط بِشر نخّاس ازسوی امام هادی(علیه السلام)خریداری‌ شده به سامرا انتقال یافت .[23]
امام هادی(علیه السلام)به وی فرمود :
می‌خواهم به تو پاداشی بدهم ، آیا ده‌هزار دینار طلا برای تو خوش‌تر است ، یا مژده‌ای که در آن شرف جاودانه است ؟
عرضه ‌داشت : مژدۀ فرزند برای من .
فرمود : مژده باد تو را به فرزندی که شرق و غرب جهان را به سیطرۀ خود درآورد و جهان را از عدل‌وداد آکنده سازد ، همان‌گونه که از ظلم و ستم آکنده شده باشد .[24]
در آن هنگام خواهرش حکیمه(علیها السلام)را فراخواند و به او فرمود :
ای دختر رسول خدا ! او را به خانه‌ات ببر و فرایض دینی و سنّن اسلام را به او بیاموز ، که او همسر ابومحمد و مادر حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌باشد .[25]
پس‌ از آن‌که ملیکه ( حضرت نرجس(علیها السلام)) آموزش کمالات دینی و فرائض اسلامی را در مکتب حکیمه فرا گرفت امام هادی(علیه السلام)امر فرمود که نرجس خاتون(علیها السلام)را به خانۀ امام حسن عسکری(علیه السلام)بفرستد . پس مراسم زفاف وی از سوی حکیمه خاتون فراهم شد .[26]
چیزی نگذشت جز این‌که میلاد مسعود موعود کعبه حضرت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در شب جمعه پانزده شعبان 255 قمری اتفاق افتاد .[27]
مدفن
حضرت نرجس خاتون(علیها السلام)در سامرا ، در خانۀ امام هادی(علیه السلام)در کنار مضجع منوّر و قبر مطهّر امام هادی و امام حسن عسکری(علیهما السلام)به خاک سپرده شد .
در داخل ضریح مقدس عسکریین(علیهما السلام)قبر مطهّر حضرت نرجس (علیها السلام)و قبر مطهّر مادر امام عسکری(علیه السلام)نیز قرار دارد .
در طول قرن‌ها روی قبر مطهّر حضرت نرجس خاتون(علیها السلام)لوحی بود که در آن نوشته ‌شده بود :
هذا قبر امّ محمّد ؛ این قبر جناب « ام محمّد » یعنی حضرت نرجس خاتون(علیها السلام)می‌باشد .[28]
**************
[1] . گزارش لحظه به لحظه از میلاد نور، ص 16-12.
[2] . امالی شیخ صدوق ، ص 474 .
[3] . غیبت شیخ طوسی ، ص 210 .
[4] . کمال الدّین ، ج 2 ، ص 423 .
[5] . کفایة المهتدی ، ص 535.
[6] . غیبت شیخ طوسی ، ص 210 .
[7] . المختصر فی تاریخ البشر ، ج2 ، ص 35 .
[8] . مدفونین سامرا ، ص 122-115.
[9] . کمال الدین ، ج2 ،  ص 420.
[10] . همان ، ج1 ، ص 225.
[11] . بحارالانوار ، ج 25 ، ص 186 .
[12] . عهد جدید ، انجیل متّی ، فصل دهم ، فرازهای 8-2.
[13] . قاموس کتاب مقدّس ، ص 220.
[14] . احتجاج طبرسی ، ج2 ، ص 290 .
[15] . اعلام الوری ، ج2 ، ص 241 .
[16] . کمال الدین ، ج2 ، ص 369 .
[17] . همان ، ص 372 .
[18] . بحارالانوار ، ج 33 ، ص 368 .
[19] . غیبت شیخ طوسی ، ص 470 .
[20] . مقتضب الاثر ، ص 31 .
[21] . بحارالانوار ، ج 51 ، ص 41 .
[22] . کمال الدین ، ج 2 ، ص 431 .
[23] . داستان شگفت انگیز حضرت نرجس3را به تفصیل در کتاب « گزارش لحظه به لحظه از میلاد نور » ، ص 43-12 آوردیم .
[24] . غیبت شیخ طوسی ، ص 214 .
[25] . کمال الدین ، ج 2 ، ص 417 .
[26] . نوادر فیض کاشانی ، ص 215 .
[27] . او خواهد آمد ، ص 92-61 به نقل از 50 منبع از بزرگان تشیّع و تسنّن .
[28] . همان .